Badania profilaktyczne to monitorowanie stanu naszego zdrowia

Na temat badań profilaktycznych, ich znaczenia dla naszego zdrowia i życia rozmawiamy z profesorem Piotrem Skarżyńskim, otorynolaryngologiem, otorynolaryngologiem dziecięcym, audiologiem i foniatrą, specjalistą zdrowia publicznego.

- Z danych udostępnionych przez Narodowy Fundusz Zdrowia wynika, że od początku programu „Profilaktyka 40+” do stycznia 2023 liczba skierowań podjętych do realizacji i zrealizowanych wynosi jedynie 1,5 mln osób. To bardzo niewiele, biorąc pod uwagę fakt, że uprawnionych do skorzystania z programu jest blisko 20 milionów Polaków. Z kolei z raportu GUS wynika, że tylko 30,5 proc. osób w wieku 17-24 lat wykonało w ostatnim roku podstawowe badania laboratoryjne. Skąd u Polaków niechęć do wykonywania badań profilaktycznych pozwalających sprawdzić stan naszego zdrowia?

- Takie dane, nas lekarzy, napawają smutkiem. Pokazują niestety jak wiele jeszcze pracy jest do wykonania, zwłaszcza w obszarze edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Wyróżniłbym kilka podstawowych powodów, dla których tak niewielu Polaków korzysta z badań profilaktycznych. Pierwszy i najważniejszy - to niska wiedza i świadomość zdrowotna. Wciąż wiele osób nie zdaje sobie spawy jak ważna jest profilaktyka, jakie konsekwencje może przynieść zaniedbanie regularnych badań, jakie objawy, już na wczesnym etapie, powinny stanowić sygnał alarmowy, że trzeba niezwłocznie udać się do specjalisty. Niestety wiele osób bagatelizuje dolegliwości i problemy zdrowotne, a do lekarza trafiają dopiero, gdy odczuwają poważne objawy choroby. Drugi czynnik to kwestie psychologiczne – popularnym jest podejście „jeśli pójdę na badania to na pewno coś mi wykryją”, „czasem lepiej nie wiedzieć”, „zajmę się tym później, teraz są ważniejsze rzeczy”. Potencjalna diagnoza jakiejś choroby napawa nas lękiem i przytłacza, dlatego staramy się jej unikać, ale takie wyparcie i odwlekanie rodzi później poważne konsekwencje. Ostatnim czynnikiem, na który warto zwrócić uwagę jest niskie zaufanie do systemu ochrony zdrowia i brak wiedzy o jego działaniu.  Wielu Polaków zakłada, że będą musieli czekać w długich kolejkach, odwiedzać wielu lekarzy (często trudnodostępnych zwłaszcza w mniejszych miejscowościach), czy nawet płacić za kosztowne badania. Zmiana tego podejścia to ważne wyzwanie edukacyjne stojące przed systemem i nami – lekarzami.

- Według raportu GUS, liczba osób wykonujących badania profilaktyczne wzrasta wraz z wiekiem. Wśród osób w wieku 25-44 było to zaledwie 41,9 proc., w grupie 60-69 lat to 55,1 proc., a w grupie 80+ to 68,6 proc. Czy to oznacza, że zaczynamy korzystać z badań profilaktycznych dopiero jak jesteśmy starsi i częściej chorujemy?  Z czego wynika opór młodych ludzi do badań profilaktycznych?

- Kolokwialnie mówiąc - młode osoby często czują się „nieśmiertelne”.  Czują się dobrze, nie widzą potrzeby odwiedzania lekarzy, czy robienia badań, dopóki nie wydarzy się coś naprawdę poważnego. Często odkładają profilaktykę na później, wierząc, że ich zdrowie nie wymaga interwencji. Można powiedzieć, że to przywilej młodości, ale z naszego punktu widzenia to przede wszystkim wyzwanie dla działań edukacyjnych. Wśród osób starszych wzrasta świadomość zdrowotna. Czy to ze względu na poczucie odpowiedzialności, już nie tylko za siebie ale i za rodzinę, czy w wyniku pojawienia się pierwszych problemów zdrowotnych.

- Dlaczego systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych jest takie ważne dla nas i naszego zdrowia?

- Najprościej mówiąc – im szybciej wykryjemy niepokojące symptomy, tym szybciej możemy działać i nie dopuścić do rozwinięcia się poważniejszych schorzeń. Wiele chorób rozwija się przez długi czas nie dając wyraźnych objawów. Regularne badania umożliwiają wykrycie takich problemów, jak nadciśnienie, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu czy nowotwory czy niedosłuch, zanim zaczną wywoływać zauważalne objawy. Wczesne wykrycie zwiększa szanse na skuteczne leczenie i często zapobiega pogorszeniu stanu zdrowia.

- Jakie badania profilaktyczne rekomendowałby pan dla poszczególnych grup wiekowych? Czy są takie badania profilaktyczne, które powinny częściej wykonywać kobiety? A jakie mężczyźni?  

- Zacznijmy od badań, które powinny regularnie wykonywać wszystkie osoby dorosłe. To przede wszystkim podstawowe badania krwi - morfologia, OB, stężenie glukozy we krwi oraz badanie ogólne moczu. Do tego pomiar ciśnienia tętniczego, co kilka lat badanie poziomu elektrolitów we krwi i lipidogram oraz oczywiście regularne kontrole stomatologiczne. Osoby, u których występują znamiona powinny co roku zgłaszać się do dermatologa w celu ich kontroli. Po czterdziestym roku życia powinniśmy dodatkowo zadbać o nasz wzrok – raz na dwa lata prowadzić badania kontrolne u okulisty i przeprowadzać badanie dna oka oraz ciśnienia śródgałkowego. Do tego badanie EKG, USG jamy brzusznej oraz raz na 5 lat gastroskopia, a w późniejszym wieku również badanie na obecność krwi utajonej w kale oraz kolonoskopia. Warto też regularnie badać słuch, ponieważ pierwsze objawy niedosłuchu bywają trudne do samodzielnego zauważenia, a wyraźnie widzimy, że te problemy dotykają coraz młodszych osób. Oprócz wyżej wymienionych należy przeprowadzać regularne badania zależne od płci. W przypadku kobiet mówimy tu o badaniach w kierunku wykrycia nowotworów piersi i narządów rodnych – regularne kontrole ginekologiczne, mammografia, cytologia. Mężczyźni powinni wykonywać badania w kierunku wykrycia raka jąder i prostaty – samobadanie jąder, badanie prostaty, oznaczenie antygenu PSA.

Na dokładne rozpisanie kalendarza badań profilaktycznych nie mamy tu miejsca, dlatego zachęcam do pogłębienia wiedzy korzystając z internetowych stron ministerstwa zdrowia i NFZ, gdzie znajdą państwo konkretne wytyczne dopasowane do wieku i płci.  

- Jakie grupy chorób występujące w naszej rodzinnie powinny nas szczególnie uczulić na regularne wykonywanie badań profilaktycznych?

- Takich chorób jest niestety dość dużo: choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca typu 2, choroby autoimmunologiczne, choroby neurologiczne, osteoporoza, choroby nerek, choroby metaboliczne, choroby płuc, choroby słuchu, choroby genetyczne i oczywiście nowotwory takie jak rak piersi, rak jelita grubego, rak prostaty, rak jajnika, rak trzustki, czerniak. Zwrócę również uwagę,  na niestety dość często pomijane, choroby psychiczne - depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa. Choć to przykre i czasem drażliwe tematy, warto znać historię medyczną członków rodzinny. Daje nam to większą szansę na wczesne wykrycie objawów i wdrożenie odpowiedniej terapii. W niektórych przypadkach warto rozważyć testy genetyczne, szczególnie na etapie planowania potomstwa, aby ocenić ryzyko dziedziczenia schorzeń.

- Wcześnie wykryte zmiany lub nieprawidłowości są łatwiejsze do wyleczenia. Często decydują o skuteczności terapii. Proszę powiedzieć, z jakich ciężkich chorób może wyleczyć nas współczesna medycyna, jeżeli zostaną odpowiednio wcześnie zdiagnozowane?

- W zasadzie w przypadku każdej choroby można powiedzieć, że im szybciej ją wykryjemy, tym większa szansa na skuteczne leczenie bądź łagodzenie skutków. Wymienię tylko kilka przykładów:

-Nowotwory - wiele typów raka, gdy zostaną wykryte na wczesnym etapie, ma wysokie szanse na wyleczenie m.in. rak piersi, rak szyjki macicy, rak jelita grubego, rak prostaty czy rak skóry  

- Choroby układu krążenia takie jak choroba wieńcowa czy miażdżyca  

- Cukrzyca typu 2 – wczesne wykrycie umożliwia skuteczne leczenie i zapobieganie powikłaniom, takim jak uszkodzenie nerek, serca, naczyń krwionośnych i nerwów

- Osteoporoza  - wczesne wykrycie obniżonej gęstości kości pozwala na wdrożenie leczenia (suplementacja wapnia, witaminy D, leki przeciwko utracie masy kostnej), co znacznie zmniejsza ryzyko złamań, w tym groźnych złamań biodra u osób starszych.

- Choroby tarczycy Wczesne wykrycie problemów z tarczycą, takich jak niedoczynność lub nadczynność, dzięki badaniom hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4), pozwala na szybkie wdrożenie leczenia, co zapobiega poważnym powikłaniom, takim jak problemy z sercem, układem nerwowym czy metabolizmem.

Zwrócę szczególną uwagę na obszar mojej specjalizacji, czyli zaburzenia słuchu. Różnorodne problemy ze słuchem mogą dotyczyć osób w każdym wieku, a ich pierwsze objawy często są trudne do zauważenia dla osoby nimi dotkniętej. Dlatego tak istotna jest uważność ze strony otoczenia  - rodziców zwracających uwagę na dzieci, czy dorosłych na seniorów oraz udział w badaniach przesiewowych i regularne badania słuchu. Pozwalają one wcześnie wykryć ubytki i wdrożyć działania terapeutyczne. Pamiętajmy, że obecnie dzięki zastosowaniu procedur chirurgicznych, aparatów słuchowych lub implantów słuchowych możemy pomóc w zasadzie każdemu pacjentowi. Wczesna interwencja pomaga znacząco poprawić jakość życia pacjenta i uniknąć problemów z nauką, izolacji społecznej czy problemów z komunikacją.

Na szczególną uwagę zasługuje tzw. nagła głuchota, czyli sytuacja nagłej utraty słyszenia, nazywana też czasem „zawałem ucha”. W takim przypadku czas reakcji ma gigantyczne znaczenie – kluczowe są pierwsze dwie góra trzy doby, w który pacjent powinien trafić do lekarza. Po tym czasie szansa na przywrócenie słyszenia drastycznie maleje.

- W jakich przypadkach powinniśmy zgłosić się z wynikami badań do lekarza rodzinnego? Jeżeli wszystkie parametry są „tzw. normie” to czy mimo wszystko powinniśmy na coś zwrócić uwagę?

- Oprócz niespodziewanych, gwałtownych sytuacji takich jak nagły ból, powinniśmy również zwracać uwagę na mniej oczywiste czynniki. Długotrwałe zmęczenie, zmiana wagi, utrata apetytu, problemy ze snem i tym podobne, choć mogą być spowodowane prozaicznymi przyczynami na przykład sytuacją stresową, mogą też być objawami chorób. Warto obserwować swój organizm, nie bagatelizować takich symptomów i w razie wątpliwości zgłosić się do lekarza rodzinnego.

- Czy powinniśmy się niepokoić, jeżeli w wynikach badań – na przykład laboratoryjnych krwi – zobaczymy jakieś przekroczenia czy niedobory?

- Jeśli wyniki badań pokazują odchylenia od normy, powinniśmy skonsultować się z lekarzem, który dokładnie oceni wyniki w kontekście ogólnego stanu zdrowia, objawów i historii medycznej. Pamiętajmy, że interpretacja wyników badań to zadanie lekarza, który uwzględnia wszystkie aspekty zdrowotne i może zalecić dalsze szczegółowe badania bądź wprowadzić odpowiednią ścieżkę terapeutyczną.

- Jak przekonać osoby, które nigdy nie mają czasu na badania profilaktyczne, aby jednak je wykonywali? Co mówi się w takich sytuacjach swoim pacjentom?

- W rozmowach z pacjentami zawsze staram się mówić językiem korzyści, wyjaśniać jak badania profilaktyczne mogą wpłynąć na zdrowie i jakość życia, pomóc uniknąć poważniejszych problemów w przyszłości. Tak jak wskazywałem na początku, omijanie badań profilaktycznych często ma podłoże w lęku przez negatywnymi informacjami oraz w bagatelizowaniu problemów. To bariery psychologiczne i na tym poziomie musimy je przezwyciężać. Potrzebna jest również edukacja zdrowotna i to na wszystkich etapach życia. Zrozumienie istoty problemów i wiedza o możliwości ich rozwiązań pomaga ograniczyć obawy i niechęć do działania. Pamiętajmy jednak, by wiedzę o zdrowiu czerpać ze sprawdzonych źródeł. W dobie Internetu i błyskawicznego dostępu do informacji musimy zwracać szczególną uwagę na ich pochodzenie, nie iść „na skróty”, nie wierzyć w łatwe rozwiązania, które dla zysku gotowi są nam podsuwać różni internetowi „eksperci” czy przedstawiciele handlowi. Jeżeli mamy wątpliwości co do stanu zdrowia nas czy naszych bliskich, konsultujmy się z lekarzami. Pamiętajmy, że  systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych pozwala na monitorowanie stanu zdrowia i wczesne wykrycie potencjalnych problemów zdrowotnych. Dzięki nim można podejmować szybkie interwencje, które mogą zapobiec poważnym chorobom.

- Bardzo dziękuję za rozmowę.

Już w tę sobotę i niedzielę (14 i 15 września br. ) ORLEN razem z partnerami medycznymi zaprasza do „Miasteczka Zdrowia”, czyli na szereg bezpłatnych badań medycznych i konsultacji lekarskich. Na mieszkańców Płocka i okolic w ORLEN Arenie czekać będzie kilkanaście bezpłatnych stanowisk konsultacyjnych i punktów pomiarowych. Chętni będą mogli między innymi wykonać badania: słuchu, dna oka i komputerowe badanie wzroku, EKG, gęstości kości (pod kątem osteoporozy), trychologiczne oraz dokonać analizy składu ciała. Ponadto będzie można skorzystać z konsultacji: kardiologicznych, pulmonologicznych, dermatologicznych, ginekologicznych, diabetologicznych, dietetycznych czy fizjoterapeutycznych.

„Miasteczko Zdrowia” odbędzie się 14 i 15 września br. w godzinach 10.00 – 18.00 w ORLEN Arenie (przy Placu Celebry Papieskiej).

rmixx.pl